Sektorkolejowy » Średzka Kolej Powiatowa – wąskotorówka, która powstała 120 lat temu

Średzka Kolej Powiatowa – wąskotorówka, która powstała 120 lat temu

pzez Damian

Przetrwała dwie wojny oraz mnóstwo przeciwności losu. Dziś podczas przejażdżki na 14-kilometrowym szlaku można cofnąć się w czasie i poznać ciekawą historię kolei wąskotorowej.

Jak powstała Średzka Kolej Powiatowa?

Budowa Średzkiej Kolei Powiatowej (wtedy  Schrodaer Kreisbahn) rozpoczęła się w 1898 r. W tamtym okresie powstał odcinek Kobylepole – Główna (Poznań Wschód) o długości 5,2 km. Równolegle rozpoczęto budowę linii wąskotorowej o rozstawie szyn 1000 mm, która łączyła Kobylepole ze Środą Wielkopolską. W miejscowości Kobylepole powstała główna parowozownia obsługująca zarówno normalnotorowe, jak i wąskotorowe parowozy. W Środzie Wielkopolskiej zbudowano parowozownię pomocniczą – stacjonowały tam wyłącznie parowozy wąskotorowe.

Oficjalne uruchomienie Średzkiej Kolei Powiatowej miało miejsce 23 czerwca 1902 r. Już od rozpoczęcia działalności wąskotorówka cieszyła się sporym zainteresowaniem oraz przynosiła duże zyski. Dobre wyniki finansowe pozwoliły  w 1903 r. oddać do użytku kolejną cześć linii normalnotorowej Malta – Starołęka o długości 5,4 km. Bocznica zapewniała rozwój zakładów przemysłowych znajdujących się w Poznaniu. Wówczas kolej transportowała głównie węgiel, materiały budowlane oraz płody rolne. W tym samym czasie  rozbudowywano linie wąskotorowe.

1 maja 1910 r. oddano do użytku linię wąskotorową Środa – Zaniemyśl. Potrzeby przewozowe nieustannie rosły, przez co park taborowy musiał być regularnie rozwijany. W tamtym czasie duży popyt na przewozy kolejowe generował przemysł rolniczy. W 1925 r. powstała bocznica Annopole – Czarnotki o długości 9,5 km, a w kolejnym roku Chwałkowo – Brodowo o długości 5,7 km. W kulminacyjnym momencie długość sieci Średzkiej Kolei Powiatowej wynosiła 118 km (11 km toru o rozstawie 1435 mm oraz 107 o rozstawie 1000 mm) – wtedy stanowiła jedną z najlepiej rozwiniętych samorządowych sieci kolejowych. Nadal przynosiła spore dochody, co umożliwiało stosowanie nowych rozwiązań technicznych. Warto przypomnieć, że w latach 30 XX w. powstała m.in. lakiernia dla wagonów oraz turbina wiatrowa. Kupiono również wagon motorowy, który obsługiwał odcinek Środa – Zaniemyśl.

Problemy wąskotorówki w okresie II wojny światowej

Jedne z pierwszych poważniejszych problemów Średzkiej Kolei Powiatowej pojawiły się w okresie II wojny światowej. Wąskotorówce udało się przetrwać bez dużych strat, jednak wieloletnia oraz intensywna eksploatacja bez przeprowadzania regularnych remontów doprowadziła do konieczności wycofania części taboru. Pomimo problemów z parkiem taborowym sytuacja ekonomiczna Średzkiej Kolei Powiatowej po zakończeniu II wojny światowej była zaskakująco dobra. Debatowano nawet o możliwości rozbudowy sieci wąskotorowej do Kostrzyna Wielkopolskiego oraz do Śremu.

Średzka Kolej Powiatowa po II wojnie światowej

1 lipca 1949 r. Średzka Kolej Powiatowa została wcielona do struktur PKP. W 1952 r. po raz pierwszy rozebrano linię normalnotorową pomiędzy stacjami Malta – Brama Warszawska. Powodem była budowa jeziora Maltańskiego. W tym samym roku zapadła także decyzja o zmianie rozstawu toru linii wąskotorowej z 1000 mm na 750 mm, w związku ze standaryzacją rozstawów na kolejach wąskotorowych na terenie Polski. Mówiło się także o nieoficjalnych planach połączenia sieci Średzkiej Kolei Powiatowej z innymi wąskotorówkami:

  • Śmigielską
  • Wrzesińską
  • Opalenicką

Przez drugą z nich Środa Wielkopolska mogłaby uzyskać połączenie kolejowe z Gnieznem oraz z siecią Kujawskich Kolei Dojazdowych, co stworzyłoby wyjątkowo rozległy system transportowy o rozstawie szyn 750 mm. Niestety planów nie udało się zrealizować.

Działania związane z przekuciem torowiska zakończyły się w 1954 r. Tabor używany przez Średzką Kolej Powiatową musiał zostać wymieniony. Do Środy Wielkopolskiej oraz na Kobylepole zaczęto sprowadzać pojazdy przystosowane do poruszania się po torach o rozstawie 750 mm prosto z fabryk (parowozy Px48 oraz wagony osobowe i towarowe) oraz z innych kolejek o takim samym rozstawie szyn. Tabor należący do Średzkiej Kolei Powiatowej trafił głównie do Pomorskich Kolei Dojazdowych oraz częściowo na inne koleje o rozstawie toru 1000 mm.

Od lat 50 XX w. zainteresowanie przewozami osobowymi stopniowo spadało, głównie na linii Środa – Kobylepole. W 1968 r. zawieszono tam kursowanie pociągów pasażerskich. Rosnąca konkurencja transportu drogowego spowodowała spadek przewozów towarowych. Skutkowało to rozbiórką wszystkich linii bocznych, których eksploatacja stała się nieopłacalna (w latach 1973-1975). W końcówce lat 70 XX w. rozebrano linię z poznańskiego Kobylegopola do Środy Wielkopolskiej, która wcześniej była główną linią wąskotorową. Od tego momentu PKP realizowały ruch towarowy oraz osobowy wyłącznie na 14-kilometrowej linii Środa – Zaniemyśl. Potrzeby przewozowe z roku na rok malały, przez co rozważano nawet całkowite zamknięcie ruchu na trasie średzkiej wąskotorówki. Taki rozwój sytuacji spowodował, że Średzka Kolej Powiatowa nie otrzymała nowego taboru – lokomotyw L45H serii Lxd2 i zespołów A20D-P, czyli wagonów motorowych MBxd2 z wagonami doczepnymi. Na horyzoncie nie pojawiały się żadne inwestycje. Stan taboru oraz infrastruktury pogarszał się.

Do 2000 r. przewozy towarowe oraz osobowe były prowadzone wyłącznie parowozami serii Px48, jednak latem do parku taborowego Średzkiej Kolei Powiatowej dołączył nowy pojazd – wagon motorowy serii MBxd2 o numerze 229. Nabytek przybył z Krośniewickiej Kolei Dojazdowej. W tamtym okresie niestety ruch towarowy całkowicie zamarł. Planowy ruch pasażerski funkcjonował do końca rozkładu jazdy 2000/2001.

10 czerwca 2001 r. zakończono przewozy osób średzką wąskotorówką. Data ta jest uważana za symboliczną datę końca komunikacji pasażerskiej na kolejach dojazdowych w Polsce, gdyż tego samego dnia pociągi pasażerskie nie wyjechały także w Koszalinie, Stargardzie Szczecińskim, Ełku, Krośniewicach czy Rogowie. Na szczęście rok później Średzka Kolej Dojazdowa wróciła pod zarząd Powiatu Średzkiego. Przyjęła nazwę Powiatowa Kolej Wąskotorowa w Środzie Wielkopolskiej. Cała procedura przejęcia kolejki od PKP trwała aż 8 lat. (do listopada 2010 r.). Po 61 latach przerwy wąskotorówka znów stała się własnością powiatu. W lutym 2011 r. została przywrócona historyczna nazwa kolejki – Średzka Kolej Powiatowa, która funkcjonuje do dziś.

Niestety kolejne problemy doprowadziły do ponownego zamknięcia wąskotorówki (w 2014 r.). Dzięki grupie miłośników kolei udało się wskrzesić podupadający zabytek. Pociągi wąskotorowe wróciły na trasę pomiędzy Środą Wielkopolską i Zaniemyślem latem 2016 r. Aktualnie przejazdy Średzką Koleją Powiatową są dużą atrakcją i cieszą się bardzo dużym zainteresowaniem.

Szczegółowe informacje o przejazdach oraz cennik są dostępne TUTAJ.

Więcej o kolejach wąskotorowych w Polsce pisaliśmy TUTAJ.

Autor: DM
Fot. Jan Bytnar

Może Ci się spodobać

Zostaw komentarz