Żnińska Kolej Wąskotorowa – kiedyś główny środek transportu, dziś atrakcja turystyczna

Wąskotorówka zbudowana przez niemieckie wojska kolejowe z Berlina ponad 120 lat temu, która jest charakterystycznym elementem pałuckiego krajobrazu. Początkowo była kluczowym środkiem komunikacji w tym regionie, dziś jest atrakcją turystyczną w woj. kujawsko-pomorskim.

Historia Żnińskiej Kolei Wąskotorowej

Okolice Żnina były wyjątkowo problematycznym tematem inżynieryjnym dla twórców kolei, ze względu na specyfikę terenu, którego duża część była podmokła. Ponadto w tym rejonie znajdowało się wiele jezior, które były kolejną przeszkodą dla budowy kolei normalnotorowej, dlatego XIX-wieczne, pruskie władze prowincji żnińskiej podjęły decyzję o budowie kolei wąskotorowej, która doskonale sprawdzała się na terenie Niemiec. Żnińska wąskotorówka powstała w 1894 r. – wtedy oddano do użytku pierwsze odcinki linii wąskotorowej o rozstawie toru 600 mm w woj. kujawsko-pomorskim:

Żnin – Rogowo o długości 19,1 km (1 lipca 1894 r.), pozostałą część trasy, która prowadziła od Rogowa do Ośna, uruchomiono 9 czerwca 1895 r.
Żnin – Rydlewo o długości 2,2 km (1 lipca 1894 r.), dalsza trasa prowadząca z Rydlewa do Ostrówce została uruchomiona 7 czerwca 1908 r. – jej długość to 9 km

W Żninie powstała parowozownia wachlarzowa z obrotnicą, warsztaty naprawcze, budynek dyrekcji oraz rampa przeładunkowa, która służyła do przeładunku towarów z kolei normalnotorowej na wąskotorową i odwrotnie. Żnińska kolejka cieszyła się bardzo dużym zainteresowaniem, co umożliwiało jej dalszy rozwój. W kulminacyjnym momencie Żnińska Kolej Powiatowa obsługiwała trasy o łącznej długości niemal 80 km, na których znajdowały się 43 przystanki. Wąskotorówka jeździła z prędkością ok. 20-25 km/h. W Żnińskiej lokomotywowni stacjonowało stale prawie 10 parowozów, a sama kolejka była podmiotem, który zatrudniał kilkadziesiąt osób.

18 października 1911 r. oddano do użytku trasę o długości 16 km z Obiecanowa przez Bożejewiczki i Uścikowo. Kolejka została wybudowana przez niemieckie wojska kolejowe z Berlina, które przebywały w tym czasie na tych terenach. Powstał również szlak, którym przewożono towary do portu śródlądowego w Ostrówcach. W 1930 r. linia do Obiecanowa została wydłużona o 2-kilometrowy odcinek, który łączył tę miejscowość z pobliskimi Żużołami. W 1938 r. zawieszono kursowanie pociągów pasażerskich na trasie Rydlewo-Ostrówce.

5 lat później (w 1943 r.) wznowiono przewozy pasażerskie. W latach 1945-1950 r. kolejka przewoziła ok. 800 tys. ton towarów oraz 40 tys. pasażerów w skali roku. Po zakończeniu II wojny światowej żnińska wąskotorówka była wykorzystywana przez PKP. Regularne kursy funkcjonowały prawie do końca lat 60. XX w. W 1962 r. zlikwidowano kursy osobowe kolejki – w tym okresie koleje wąskotorowe były wypierane przez transport drogowy (ciężarówki oraz autobusy). Następnie zawieszono ruch towarowy. W 1972 r. rozebrano dwa odcinki Żnińskiej Kolei Powiatowej:

Sarbinowo – Ośno (o długości 5,7 km)
Obiecanowo – Żużoły (o długości 2 km)

W tym samum roku nastąpiło otwarcie Muzeum Kolei Wąskotorowej w Wenecji, co skłoniło Polskie Koleje Państwowe do uruchomienia linii turystycznej na trasie Żnin – Wenecja – Biskupin – Gąsawa pod nazwą Żnińska Kolej Dojazdowa. W 1978 r. zdemontowano odcinek, który łączył Rydlewo i Ostrówce (o długości 9 km).

Liczba osób przewiezionych przez żnińską wąskotorówkę wynosiła:

89 943 – w 1993 r.
114 817 – w 1994 r.
125 557 – w 1995 r.

W 2002 r. władze powiatu żnińskiego wspólnie z gminą Gąsawa przejęły 12-kilometrową linię wąskotorową Żnin – Gąsawa. W tym samym roku kolejka zaczęła funkcjonować pod nową nazwą – Żnińska Kolej Powiatowa i przewiozła ok. 93 tys. pasażerów. Wąskotorówka stała się jedną z największych atrakcji turystycznych regionu Pałuk (woj. kujawsko-pomorskie).

Żnińska Kolej Powiatowa – aktualnie

W 2009 r. większościowe udziały w spółce objął fundusz inwestycyjny NFI Magna Polonia (62,07% udziałów przedsiębiorstwa). Od 2014 r. Żnińska Kolej Powiatowa stała się oddziałem Muzeum Ziemi Pałuckiej w Żninie. Od 2016 r. kolejka kursuje od 30 kwietnia do 31 sierpnia. W tym okresie Żnińska Kolej Powiatowa dysponowała dwoma czynnymi parowozami: Px38-805 i Ty 3741 (Las). W 2020 r. Rada Miejska w Żninie zmieniła nazwę kolejki na Żnińska Kolej Wąskotorowa.