Nadmorska Kolej Wąskotorowa – ponad 125 lat historii na wąskim torze

Po raz pierwszy wyruszyła w trasę ponad 125 lat temu – nadmorska wąskotorówka. W początkowych latach istnienia przyczyniła się do rozwoju gospodarki Pomorza Zachodniego. Aktualnie jest jedną z najchętniej odwiedzanych atrakcji na terenie woj. zachodniopomorskiego.

Historia Nadmorskiej Kolei Wąskotorowej

W 1895 r. utworzono spółkę akcyjną Gryficka Kolejka (Greifenberger Kleinbahn Aktiengesselschaft), która należała do powiatu gryfickiego, spółki Lenz & Co oraz prowincji Pomorze, po czym rozpoczęto prace budowlane. 1 lipca 1896 r. Nadmorska Kolej Wąskotorowa po raz pierwszy wyruszyła w trasę z Gryfic do Niechorza. Rok później linia wąskotorowa w Gryficach została połączona stacją normalnotorową. 5 października 1898 r. uruchomiono linię z Gryfic do Dargosławia. W tamtym okresie koleje dojazdowe cieszyły się dużym zainteresowaniem. Transport samochodowy nie był wtedy aż tak powszechny. Infrastruktura drogowa dopiero się rozwijała. Początkowo nadmorska wąskotorówka jeździła po torach o rozstawie 750 mm, jednak ze względu na rosnące potrzeby przewozowe zapadła decyzja o poszerzeniu rozstawu szyn do 1000 mm. 17 sierpnia 1901 r. oddano ją do użytku linię Popiele – Golczewo i rozpoczęto przekuwanie toru na odcinku Popiele – Gryfice Wąsk. Zmieniono także jej przebieg. Od tego momentu wszystkie budowane linie otrzymały szerokość toru 1000 mm. Zmiana rozstawu szyn umożliwiła sprawniejszy transport towarów pomiędzy Gryficami i Niechorzem.

Kolej rozwijała się bardzo szybko, co miało bezpośredni wpływ na rozwój gospodarki na Pomorzu Zachodnim. Nadmorska Kolej Wąskotorowa była wykorzystywana do transportu m.in. buraków, zboża, ziemniaków, węgla oraz materiałów budowlanych. Dużym zainteresowaniem cieszył się również ruch pasażerski – okoliczni mieszkańcy dojeżdżali kolejką do pracy lub szkoły. Z usług wąskotorówki korzystali także turyści, którzy dzięki niej mogli dotrzeć do nadmorskich miejscowości. Sieć Nadmorskiej Kolei Wąskotorowej sukcesywnie się rozwijała. We wrześniu 1911 r. oddano do użytku trasę z Czarnogłów do Rokity. Niespełna rok później uruchomiono odcinek z Trzebiatowa do Mrzeżyna, a 1 maja 1913 r. wystartowały pociągi z Trzebiatowa do Niechorza. 10 października 1913 r. ukończono budowę odcinka Kołomąć – Trzygłów, który był wykorzystywany do przewozów okopowizny i cegły z miejscowej cegielni. W tamtym okresie sumaryczna długość torów Gryfickiej Kolei Wąskotorowej wynosiła niemal 176 km.

W 1920 r. wykonano kolejną korektę przebiegu trasy Gryfice Wąsk. – Popiele – Rybokarty, która po zmianach uległa wyprostowaniu i omijała głębokie przekopy. W okresie międzywojennym rozwój kolei sukcesywnie zwalniał, a sama sieć przynosiła straty. W 1937 r. nadmorska wąskotorówka przeszła pod Zarząd Prowincji Pomorze, a w 1940 r. weszła w skład nowo powołanej spółki prawa publicznego Pomorskie Koleje Krajowe.

Nadmorska Kolej Wąskotorowa po II wojnie światowej

Po zakończeniu II wojny światowej kolej wąskotorowa została przejęta przez PKP. Od lat 60. XX w. inne środki transportu zaczęły wypierać wąskotorówki. W pierwszej kolejności zamknięto i rozebrano linię z Czarnogłowów do Rokity. Do 1969 r. zamykano kolejne trasy, a w 1977 r. zawieszono ruch pasażerski na odcinku Łoźnica Wąsk. – Stepnica. W latach osiemdziesiątych XX w. transport kolejami dojazdowymi był coraz mniej rentowny. PKP sukcesywnie rezygnowało z inwestycji w kolej wąskotorową, przez co infrastruktura oraz tabor Gryfickich Kolei Dojazdowych zaczął popadać w ruinę. Co ciekawe w 1990 r. czynnych było 126,4 km linii (72%). 11 maja 1995 r. Gryficka Kolej Dojazdowa została wpisana do rejestru zabytków, jednak nie poprawiło to sytuacji wąskotorówki. U schyłku lat 90. XX w. utrzymanie linii wąskotorowej Gryfice-Trzebiatów przestało być opłacalne. PKP postanowiły sprzedać kolejkę. Niespodziewanie jedna z ofert kupna wpłynęła z Kenii, jednak nie została zaakceptowana.

W 2002 r. wąskotorówkę przejęła Gmina Rewal. W maju kolejka wróciła na tory. Niestety przez zły stan techniczny mostu na rzece Redze w Nowielicach oraz częściowo zdewastowane torowiska nie udało się ponownie uruchomić trasy na odcinku Pogorzelica-Trzebiatów. Gmina nie miała wystarczających środków na modernizację kolejki. Zarządcą wąskotorówki na trasie Gryfice-Pogorzelica został powołany uchwałą Rady Gminy Referat Transportu Kolejowego Gminy Rewal.

Nadmorska Kolej Wąskotorowa – aktualnie

W momencie, gdy w 2004 r. Polska przystąpiła do Unii Europejskiej, pojawiła się szansa na odratowanie wąskotorówki. We współpracy z Zachodniopomorskim Urzędem Marszałkowskim podjęto starania o dotacje unijne, które finalnie zostały przyznane, zatem wystartował proces rewitalizacji Nadmorskiej Kolei Wąskotorowej. W ostatnim sezonie przed modernizacją kolejka przewiozła 120 tys. pasażerów.

Kompleksowy remont odcinka Gryfice – Rewal – Niechorze był realizowany w latach 2011–2013. Przedsięwzięcie kosztowało ok. 50 mln zł. W ramach inwestycji zmodernizowano linię kolejową na trasie Trzęsacz- Pogorzelica. Ponadto wymieniono podkłady oraz szyny na odcinku o długości 10 km. Część środków przeznaczono na rewitalizację taboru kolejowego. Dwie lokomotywy spalinowe Lxd2 przeszły kompleksowy remont, a wysłużone wagony zostały odrestaurowane i wyposażone w ogrzewanie oraz nowe toalety. Pojazdy zyskały nowe malowanie. Odnowiono także dwa zabytkowe budynki dworcowe w Rewalu oraz Pogorzelicy. W Trzęsaczu, Śliwinie i przy latarni morskiej w Niechorzu wybudowano trzy nowe dworce.

W 2013 r. powołano spółkę Nadmorska Kolej Wąskotorowa z siedzibą w Pogorzelicy, która jest operatorem przewozów na trasie Gryfice – Pogorzelica. Przejazdy wystartowały 1 maja 2014 r., a 26 grudnia 2014 r. w ofercie pojawiły się także kursy zimowe. Aktualnie gmina określa kolejkę jako Nadmorska Kolej Wąskotorowa Gminy Rewal.

Aktualnie nadmorska wąskotorówka jest jedną z najchętniej odwiedzanych atrakcji Pomorza Zachodniego. Kolejka kursuje na trasie o długości ok. 40 km, co stanowi 22% wszystkich linii dawnej Gryfickiej Kolei Wąskotorowej. 22 sierpnia 2018 r. nadmorska wąskotorówka przewiozła 146,6 tys. pasażerów (zajęła 2 miejsce w Polsce pod względem ilości przewiezionych pasażerów kolejami wąskotorowymi, na 1 miejscu znalazła się Bieszczadzka Kolejka Leśna). Rok później Nadmorska Kolej Wąskotorowa przewiozła 173,9 tys. osób – co było najlepszym wynikiem w kraju. W 2020 r. z usług wąskotorówki skorzystało 103,5 tys. pasażerów (należy pamiętać, że w tym okresie nałożono obostrzenia związane z pandemią COVID-19).