Środki unijne wciąż pozostają jednym z ważniejszych źródeł finansowania wielu inwestycji w sektorze przemysłowym, budowlanym czy transportowym. Dynamicznie zmieniający się rynek, otoczenie i wymogi współczesnego świata, transformacja energetyczna czy skomplikowana sytuacja geopolityczna nie ułatwiają zadania przedsiębiorcom. Warto przyjrzeć się nowej perspektywie unijnej na lata 2021-2027 przez pryzmat potrzeb i wyzwań krajowego przemysłu oraz zmian, które w ostatnich miesiącach zaszły w sektorze B+R+I. Nasz ekspert dr inż. Maciej Andrzejewski wskazuje na kilka podstawowych zmian, które bezpośrednio wpłynęły na ten sektor.
Wytyczne Europejskiego Trybunału Obrachunkowego – prototypy
Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości (PARP) i Narodowe Centrum Badań i Rozwoju (NCBR) w połowie marca ub.r. wydały komunikat nt. zmiany zasad dotyczących kwalifikowania kosztów elementów budowy prototypów, czy też linii pilotażowych w projektach B+R. Nowa interpretacja stanowi, że elementy linii spełniające definicję środków trwałych kwalifikowane są wyłącznie w formie odpisów amortyzacyjnych, a nie jak dotychczas – zakupu. Spowodowało to konieczność wprowadzenia zmian także w już zakontraktowanych projektach oraz we wnioskach o dofinansowanie inwestycji będących w trakcie oceny.
Nowy sposób oceny wniosków w FENG
Obie wskazane wyżej tzw. Instytucje Pośredniczące (PARP, NCBR) od zakończonych jesienią 2024 r. naborów wniosków w ramach SMART FENG (Fundusze Europejskie dla Nowoczesnej Gospodarki) wdrożyły nowy sposób prowadzenia ich oceny. Proces został podzielony na dwa etapy, co ma wpływać na przyspieszenie tworzenia list projektów rekomendowanych do dofinansowania i tych, które nie uzyskały pozytywnych ocen w kryteriach obligatoryjnych, bądź znalazły się na drugiej liście (z uwagi na mniejszą liczbę punktów w zakresie kryteriów).
Pozwala to zaoszczędzić czas z uwagi na brak konieczności organizacji paneli z udziałem przedstawicieli Komisji Oceny Projektów (KOP) z Wnioskodawcami w przypadku, gdy projekt nie spełnia kryteriów obligatoryjnych dla I etapu oceny, takich jak „1. Charakter badawczo- rozwojowy modułu” i „2. Innowacyjność rezultatu prac B+R” dla Modułu B+R i/lub „1. Wyniki prac B+R jako przedmiot wdrożenia” oraz „2. Innowacyjność przedmiotu wdrożenia” dla Modułu: Wdrożenie innowacji. Dopiero w II etapie oceny rozpatrywane są pozostałe kryteria, wprowadzony system pozwala na ewentualną poprawę wniosków Zainteresowanych po rekomendacjach KOP (w ramach odbytych paneli).
Przejęcie działalności Fundacji Platforma Przemysłu Przyszłości przez PARP
Od 2025 roku PARP przejęła zadania Fundacji „Platforma Przemysłu Przyszłości” (FPPP), co oznacza, że Agencja będzie realizować projekty wspierające cyfrową transformację przedsiębiorstw, oferując przy tym narzędzia oraz wiedzę pomocną we wprowadzaniu nowych technologii i rozwoju tzw. kompetencji przyszłości.
W ramach realizacji tego rodzaju celów kluczowe będą aktywności o charakterze informacyjno-edukacyjnym (takich jak: szkolenia czy webinary), których celem będzie zwiększenie świadomości i wiedzy w organizacjach na temat korzyści płynących z cyfryzacji przemysłu. Uzupełnieniem takich działań będą przede wszystkim konkursy dla przedsiębiorców, które umożliwią pozyskanie środków na wdrażanie transformacji cyfrowych w spółkach. Ponadto dzięki zaangażowaniu ośrodków innowacji, czy też kompetentnych instytucji otoczenia biznesu, zbudowane zostaną relacje między podmiotami podlegającymi intensywnym zmianom, co ułatwi wymianę doświadczeń, a tym samym skuteczność działań.
Ułatwienie startu pierwszego projektu B+R
W ramach 2. priorytetu FENG „Środowisko sprzyjające innowacjom” uruchamiane jest Działanie 2.20 INNOSTART. Według na razie nieoficjalnych informacji – w 2025 roku mają być przedstawione regulaminy dotyczące konkursu dla MŚP. Z harmonogramu opublikowanego pod koniec grudnia 2024 wynika, że do końca marca 2025 NCBR ma złożyć wnioski (nabór niekonkurencyjny) do Ministerstwa Funduszy i Polityki Regionalnej (MFiPR) o stosowne środki. Przewidywana alokacja na ten cel to 49 mln PLN.
Należy tu podkreślić fakt, że potencjalne wsparcie dotyczy jedynie MŚP rozpoczynających działalność innowacyjną, które nie posiadają doświadczenia w realizacji projektów B+R. Z kolei MŚP będące absolwentami Innovation Coach mogą skorzystać z doradztwa specjalistycznego w zakresie rozwoju koncepcji i przygotowania pierwszego projektu B+R oraz ze wsparcia finansowego na realizację pierwszego projektu B+R.
Poprzez Działanie INNOSTART nastąpi przygotowanie MŚP do działań w zakresie projektów B+R na większą skalę, które będą mogły ubiegać się o dofinansowanie np. w ramach 1. Priorytetu FENG.
Cyfryzacja działalności gospodarczej
Jak zapowiada rząd – Ministerstwo Cyfryzacji (MC) zamierza w tym roku przeznaczyć ponad 4,5 mld PLN na różnorodne inicjatywy związane z cyfryzacją, w tym na projekty wspierane przez NCBiR. Ponadto w 2025 r. NCBiR wraz z innymi polskimi instytucjami wezmą również udział w inicjatywie Komisji Europejskiej o nazwie STEP (Strategic Technologies for Europe Platform). Ta platforma na rzecz Technologii Strategicznych dla Europy ma być kolejnym krokiem ku wzmocnieniu pozycji UE w obszarach: technologii cyfrowych, tzw. technologii czystych i zasobooszczędnych oraz biotechnologii. Szacuje się, że budżet inicjatywy może wynosić nawet 900 mln euro (tj. ok. 3,8 mld PLN).
Należy nadmienić, że rozwój i realizacja wspomnianych procesów jest możliwy dzięki środkom z fakultatywnego Modułu Cyfryzacja w ramach SMART FENG. Ma on wspomagać przedsiębiorstwa w inwestycjach związanych z zastosowaniem różnych rozwiązań cyfrowych. Celem może tu być zarówno transformacja cyfrowa działalności produkcyjnej, usługowej, modelu biznesowego, jak również zwiększenie cyberbezpieczeństwa na terytorium UE (w kontekście choćby wdrażanej Dyrektywy NIS2).
Ponadto dostępny jest, nadzorowany przez Ministerstwo Rozwoju i Technologii, a zarządzany przez PARP, projekt z horyzontalnego programu Digital Europe w ramach europejskich hubów innowacji cyfrowych (EDIH – European Digital Innovation Hub). Huby to nic innego jak konsorcja wykwalifikowanych podmiotów czy też inne ośrodki wsparcia i dobrych praktyk dla MŚP. Główne cele działań to prowadzenie transformacji cyfrowej oraz wspomaganie MŚP w osiągnięciu dojrzałości cyfrowej. Idea ta ma zwiększyć konkurencyjność firm poprzez świadczenie specjalistycznych usług we wszystkich regionach, wtedy gdy potrzebne kompetencje i doświadczenia nie są dostępne lokalnie.
Automatyzacja i robotyzacja MŚP – Polska Wschodnia
W ramach Programu Fundusze Europejskie dla Polski Wschodniej (FEPW) na lata 2021-2027 realizowany jest projekt automatyzacji i robotyzacji MŚP w tym regionie. Główny cel finansowania to kompleksowe wsparcie MŚP w procesie transformacji w kierunku Przemysłu 4.0 – poprzez automatyzację i robotyzację procesów, w tym stricte produkcyjnych.
Wsparcie obejmuje 3 zasadnicze etapy (innowacja produktowa lub w procesie biznesowym):
- przeprowadzenie audytu technologicznego/oceny dojrzałości cyfrowej oraz opracowanie mapy drogowej transformacji w kierunku Przemysłu 4.0,
- działania inwestycyjne tj. zakup automatów, robotów oraz innych maszyn i urządzeń, a także oprogramowania towarzyszącego,
- wsparcie procesu instalacji i wdrożenia nabytych aktywów poprzez szkolenia i doradztwo.
Otrzymać dofinansowanie mogą mikro, małe i średnie przedsiębiorstwa, prowadzące działalność gospodarczą na terenie Polski Wschodniej, czyli z województw: lubelskiego, podkarpackiego, podlaskiego, świętokrzyskiego, warmińsko-mazurskiego oraz części województwa mazowieckiego z wyłączeniem regionu warszawskiego stołecznego.
Rozwój zakładów produkcyjnych
Najbardziej oczekiwane przez przedsiębiorców są nowe linie technologiczne, oparte o wydajny park maszynowy. W ramach Modułu „Wdrożenie innowacji” (SMART FENG lub podobne działania ze środków regionalnych) możliwe jest uzupełnienie zasobów technicznych pod pewnymi jednak warunkami. Musi to być podparte pierwotnie zrealizowanymi samodzielnie lub zleconymi pracami o charakterze badawczo-rozwojowym, z zapewnieniem innowacyjności produktowej/usługowej lub w procesie biznesowym.
Pomoc publiczna w Module „Wdrożenie innowacji” zależy od rodzaju inwestycji początkowej. Zgodnie z „Instrukcją wypełniania wniosku” może to być:
- inwestycja w rzeczowe aktywa trwałe i wartości niematerialne i prawne związana z utworzeniem nowego zakładu,
- inwestycja w rzeczowe aktywa trwałe lub wartości niematerialne i prawne związana ze zwiększeniem zdolności produkcyjnej istniejącego zakładu.
- inwestycja w rzeczowe aktywa trwałe i wartości niematerialne i prawne związana z dywersyfikacją produkcji zakładu poprzez wprowadzenie produktów lub usług dotąd niewytwarzanych lub nieświadczonych przez ten zakład,
- inwestycja w rzeczowe aktywa trwałe i wartości niematerialne i prawne związana z zasadniczą zmianą całościowego procesu produkcji produktu lub produktów, których dotyczy inwestycja w ten zakład.
Pomoc techniczna dla przedsiębiorców
Na koniec należy wspomnieć o możliwościach w zakresie uzyskania darmowej pomocy dla przedsiębiorców w ramach środków desygnowanych w każdej perspektywie finansowej UE z obszaru tzw. pomocy technicznej. Aktualnie są dostępne głównie dwa narzędzia: Innovation Coach oraz tzw. STEP (Sprawdzimy Twój Eksperymentalny Pomysł).
Pierwsze z nich jest usługą systemową, wdrażaną również w ramach wcześniej wspomnianego 2. priorytetu FENG. Realizowana jest przez MFiPR w porozumieniu z Instytutem Podstawowych Problemów Techniki Polskiej Akademii Nauk (IPPT PAN). Innovation Coach jest dla tych podmiotów, które poszukują pomysłów na realizację innowacyjnych projektów, ale nie wiedzą, jak ten proces rozpocząć oraz nie mają wystarczającego doświadczenia w pozyskiwaniu środków zewnętrznych na działania B+R+I.
Natomiast w efekcie STEP otrzymuje się zindywidualizowaną, przygotowaną we współpracy z przedsiębiorstwem, analizę pomysłu na projekt w zakresie możliwości uzyskania dofinansowania z FENG. Jest to zasadniczo analiza mocnych i słabych stron projektu, ze wskazaniem przez ekspertów tych elementów, które warto wzmocnić, ubiegając się o środki zewnętrzne. Raport zawiera odniesienie się do poszczególnych referencyjnych kryteriów oceny wniosków wraz z rekomendacjami.
Potrzeby przedsiębiorstw
Wskazać można także najważniejsze potrzeby przedsiębiorstw, którymi są konieczność rozwoju kadr (liczebnie i jakościowo – kompetencje), konieczność rozwoju biznesu – przemyślana internacjonalizacja działań, konieczność zwiększania mocy wytwórczych – większa wydajność linii produkcyjnych, zapewnienie lepszej jakości produktów (rozwiązań technicznych) – nowszy park maszynowy, usprawnienie odbiorów wyrobów oraz poprawa efektywności procesów, w tym cyfryzacja (powszechniejsze systemy typu ERP, tworzenie specjalistycznych Projects Management Offices).
Analiza opracowana przez sektorowego eksperta – dr inż. Macieja Andrzejewskiego.
Sektorowe grono eksperckie
dr inż. Maciej Andrzejewski – doktor nauk technicznych w dyscyplinie Transport, specjalista w zakresie ekologii w transporcie. Absolwent Politechniki Poznańskiej, ukończone studia podyplomowe „Menedżer Projektu Badawczo-Rozwojowego”, posiada ponad 10-letnie doświadczenie w realizacji projektów B+R+I, sektorowy ekspert merytoryczny.
Czynny ekspert Narodowego Centrum Badań i Rozwoju, Polskiej Agencji Rozwoju Przedsiębiorczości, Fundacji na rzecz Nauki Polskiej oraz Ministerstwa Funduszy i Polityki Regionalnej (STEP, Innovation Coach). Członek m.in. Unii Wielkopolan, SAE International, Stowarzyszenia Ekspertów i Menedżerów Transportu Szynowego, Stowarzyszenia Inżynierów i Techników Komunikacji, Polskiego Towarzystwa Naukowego Silników Spalinowych, Kapituły Nagrody im. prof. Włodzimierza Staweckiego za wybitne osiągnięcia w dziedzinie transportu szynowego, Ekspert PCA ds. interoperacyjności systemu kolei w UE.
