Była wykorzystywana do transportu towarów i woziła mieszkańców okolicznych wsi do Ełku. Przeżywała trudne chwile podczas I i II wojny światowej. Dziś pełni rolę atrakcji turystycznej w woj. warmińsko-mazurskim.
Historia Ełckiej Kolei Wąskotorowej
W 1905 r. na zlecenie starosty ełckiego Carla Suermondta rozpoczęto prace projektowe związane z budową kolejki. Założeniom projektowym Ełckiej Kolei Wąskotorowej przyświecały cele gospodarcze i militarne. Wcześniej przeprowadzono analizę geologiczną, klimatyczną, gospodarczą oraz wojskową. Linia miała zostać poprowadzona z Ełku przez rzekę Ełk, następnie przesmykiem pomiędzy jeziorami Ełckim i Selmentem Wielkim dalej pomiędzy Selmentem Wielkim, a Regielnickim, przez Regielnicę i Kałęczyny do Lasek Małych. W tym miejscu rozdzielała się: jedna trasa prowadziła przez Sypitki, Pisanicę i Kalinowo do granicznego Turowa, a druga do wsi Zawady Tworki nad jeziorem Rajgrodzkim. Projekt Ełckiej Kolei Wąskotorowej został wykonany przez spółkę Lycker Kleinbahn-Aktiengesellschaft, pod zwierzchnictwem Wschodnioniemieckiego Towarzystwa Kolejowego (niem. Ostdeutsche Eisenbahn-Gesellschaft). Budową linii zajęła się firma Lenz & Co. z Berlina
Prace budowlane rozpoczęły się na przełomie 1911/1912 r. Powstała wtedy parowozownia, magazyn oraz budynek administracji budowy. Zbudowano jednotorową linię o rozstawie szyn 1000 mm z Ełku przez Brodowo do miejscowości Borzymy o długości 24,9 km wraz z odgałęzieniem do Zawad-Tworek o długości 9,8 km. Ten fragment oddano do użytku 22 października 1913 r. Do budowy wykorzystano szyn typu H-93 oraz H-100. Pomimo trudnych warunków terenowych w niektórych miejscach linia, jak na kolej wąskotorową charakteryzowała się korzystnymi parametrami. Na szlaku powstało kilka budowli inżynierskich np. dwa stalowe mosty: na rzece Lega koło Sypitek i na rzeczce Pietraszce, żelbetowy most na rzece Ełk oraz dwa wiadukty drogowe koło Kalinowa.
Budowa następnego odcinka została przerwa przez wybuch I wojny światowej. Ruch został wstrzymany. Skala zniszczeń infrastruktury kolejowej była ogromna. Armia rosyjska, która wycofywała się po przegranej bitwie pod Tannerbergiem, wywiozła tabor kolejowy. W 1915 r., po wyparciu Rosjan sprowadzono nowy tabor i rozpoczęto odbudowę kolejki. Parowozy zamówiono w przedsiębiorstwie Jung – pierwsze przybyły 2 parowozy typu 1’Bn2t. W tym samym roku – 1 grudnia oddano odcinek Borzymy – Turowo, o długości 13,22 km. 5 października 1918 r. wznowiono ruch osobowo-towarowy, który początkowo był niewielki. Rok później zakupiono parowóz 1’Cn2t.
Wraz z przyspieszającym rozwojem gospodarczym w latach 30. XX w. rosła ilość przewiezionych towarów. Transportowano m.in. płody rolne, węgiel oraz cegłę z Pisanicy. Z czasem zwiększył się także ruch pasażerski. Wtedy zapadła decyzja o zwiększeniu liczby kursów w dni powszednie oraz uruchomienie dodatkowych kursów w dni świąteczne. W 1933 r. ełcka wąskotorówka zatrudniała 39 pracowników i przewiozła 59 000 pasażerów oraz 31 000 t towarów. W tym samym roku jej tabor składał się z:
- 5 parowozów tendrzaków
- 2 dwuosiowych wagonów pocztowych
- 9 dwuosiowych wagonów pasażerskich
- 37 dwuosiowych wagonów towarowych o ładowności 7,5 t i rozstawie osi 3500 mm
Ełcka Kolej Wąskotorowa po wybuchu II wojny światowej
W pierwszych latach wojny kolejka była intensywnie wykorzystywana. Rekwizycja taboru samochodowego na potrzeby wojska oraz ograniczony dostęp do paliw płynnych spowodował, że przewozy na wszystkich liniach wąskotorówki zdecydowanie wzrosły. W okresie II wojny światowej Ełcka Kolej Wąskotorowa zatrudniała niemal czterdziestu pracowników. Niestety w 1945 r. w trakcie ofensywy styczniowej wojsk radzieckich kolej ponownie ucierpiała, jednak w mniejszym stopniu, niż podczas I wojny światowej. Na szczęście ocalały wszystkie parowozy.
Po zakończeniu II wojny światowej wąskotorówka została włączona w struktury Polskich Kolei Państwowych i otrzymała polską nazwę Ełcka Kolej Wąskotorowa. Tabor, który pozostawili Niemcy, został uzupełniony sprowadzonym ze zniszczonej kolejki oleckiej. Pod koniec 1945 r. uruchomiono nieregularny ruch kolejowy. Rok później przywrócono planowy ruch pasażerski do Turowa i Zawad.
Wraz z postępującą odbudową gospodarki i wzrostem zaludnienia zwiększała się liczba realizowanych przewozów. W 1951 r. przekuto tory na 750 mm, a w 1957 r. zmieniono nazwę kolejki na Ełcką Kolej Dojazdową. W latach 50. XX przewożono ok. 350 000 pasażerów oraz 40 000 t ładunków w skali roku. Do lat 60. XX w. na trasie wąskotorówki kursowały lokomotywy parowe. W 1968 r. tabor rozszerzono o 2 lokomotywy spalinowe Lyd1. Od końca 60. XX w. rozpoczyna się regularny spadek przewozów, który był spowodowany rozwojem transportu drogowego.
W 1989 r. przebudowano nawierzchnię oraz wymieniono wszystkie szyny na cięższe (typ S42 i S49). Dwa lata później Ełcka Kolej Dojazdowa została wpisana do rejestru zabytków. W 1992 r. uruchomiono przewozy wagonów normalnotorowych na wąskotorowych wagonach-transporterach. W latach 90. XX w. zapadła także decyzja o ponownym wykorzystaniu parowozów do obsługi pociągów turystycznych. W 1994 r. powstał skansen a stacji Ełk Wąskotorowy. Tym samym zwiększyła się ilość kursów turystycznych. Równolegle prowadzono także ograniczony ruch osobowy i towarowy.
W 1997 r. ze względu na zły stan techniczny jednego z wiaduktów nad torami wstrzymano przejazdy na odcinku Laski Małe – Zawady – Tworki. 9 czerwca 2001 r. zapadła decyzja o zawieszeniu przewozów na całej linii Ełckiej Kolei Dojazdowej.
Ełcka Kolej Wąskotorowa – aktualnie
W 2002 r. wąskotorówkę przejął ełcki Urząd Miasta. Kolejka znów zaczęła funkcjonować pod nazwą Ełcka Kolej Wąskotorowa i rozpoczęła działalność turystyczną. W latach 2009 – 2011 realizowano projekty unijne, które obejmowały modernizację i remonty infrastruktury wąskotorówki. W 2014 r. Ełcka Kolej Wąskotorowa została przejęta przez Muzeum Historyczne w Ełku. W 2016 r. z jej usług skorzystało 18 605 osób, rok później 22 768 osób. W 2018 r. przeniesiono siedzibę Muzeum Historycznego w Ełku do budynku dworca i otwarto Park Odkrywców Kolei. Ponadto przebudowano przystanek Sypitki.
Więcej o kolejach wąskotorowych w Polsce pisaliśmy m.in. TUTAJ.
Autor: Damian Malesza
Fot. Jan Bytnar